فصل چرا در مراتع استپی ایران

سرزمین پهناور ایران با قرار گرفتن در گروه کشورهای خشک و با پوشش گیاهی کم جنگل در کمربند خشک جهان قرار دارد، امّا به لحاظ تنوع اقلیمی و موقعیت جغرافیایی، محل تلاقی سه ناحیه رویشی وسیع و دارای تنوع گونه ‏ای گیاهی زیاد و قابل توجه می‏ باشد، بطوریکه در کمتر کشوری از کره خاکی این تنوع مشاهده می‏ شود. در این عرصه طبیعی با فلور بسیار غنی بیش از ۸۰۰۰ گونه گیاهی شناسایی و معرفی شده است. اما بدلیل شرایط خاص آب و هوایی، تغییرات اقلیمی، افزایش جمعیت و بهره‏ برداری بی‏رویه دارای حساسیت و شکنندگی خاصی می باشد. خسارات ناشی از رشد جمعیت دامی و جمعیت عظیم بهره‌بردار در عرصه مراتع ایران طی دهه‌های اخیر موجب بهره‌برداری بی‌رویه و مفرط از مراتع شده است. این خسارات، موجب کاهش گونه‌های خوشخوراک، توسعه گونه‌های مهاجم و تغییر ترکیب گونه‌های گیاهی را به دنبال داشته است. یکی از مشکلات اساسی مراتع ایران، عدم اعمال مدیریت صحیح در سیستم چرایی بوده که نهایتاً منجر به بهره‌برداری غیر اصولی و نابهنگام از علوفه طبیعی مراتع و چرای بیش از ظرفیت چرای دام (Stocking Rate) و یا ظرفیت مرتع (Carrying Capacity) شده است. از این رو یکی از برنامه‏ های مهم در جهت اجرای برنامه مدیریت چرا در مراتع تعیین فصل چرا و رعایت تقویم زمانی چرای دام در مرتع است. رعایت زمان ورود و خروج دام در مرتع منجر به پایداری تولید خواهد شد. بنابراین هر گونه اعمال مدیریت جهت بهره‌برداری پایدار از علوفه مرتع، زمانی مؤثر است که اصول صحیح مدیریت بهره‌برداری در سیستم چرایی با تعیین زمان ورود و خروج دام از مرتع رعایت گردد. رعایت زمان مناسب ورود و خروج دام از مرتع موجب توسعه پوشش گیاهی، ذخیره رطوبت خاک، افزایش قابلیت نفوذ و افزایش ظرفیت نگهداری رطوبت خاک می‏گردد. این موضوع در مناطق خشک و نیمه¬خشک بسیار با اهمیت است. از آنجائیکه مراتع از گونه‌های گیاهی مختلفی تشکیل شده‏‏ و هر یک از گونه‌ها دارای مراحل فنولوژی متفاوتی می‏باشند، براین اساس متصور است که هر یک از گونه‏ها در زمانی خاص از دوره رویش آماده چرا بوده و در زمان خاصی نیز باید چرای آن قطع شود، تا بهره‌برداری پایدار و اقتصادی از علوفه مرتع میسر گردد. لذا بررسی و مطالعه مراحل فنولوژی گونه‌های مهم و شاخص در مراتع برای تعیین فصل چرا بسیار مهم است. افزون بر مطالعه فنولوژی، بررسی شرایط رطوبتی خاک نیز برای صدور اجازه چرا در مرتع حائز اهمیت است.
فهرست مندرجات
سپاسگزاری ۱
پیشگفتار ۲
مقدمه ۴
فصل اول ۷
کلیات ۷
تعاریف، مفاهیم و اصطلاحات ۷
بررسی آمادگی مرتع برای ورود و خروج دام ۱۵
فنولوژی ۱۵
ارتفاع گیاه ۱۶
رطوبت خاک ۱۷
تعیین زمان مناسب ورود و خروج دام از مرتع ۱۷
ترسیم منحنی آمبروترمیک ۱۸
فصل دوم ۲۳
خصوصیات و معرفی نواحی رویشی ایران ۲۳
خصوصیات نواحی رویشی ایران ۲۶
۱- ناحیه اروپا – سیبری ۲۸
۱-۱- رویش‏های خزری و ارسبارانی ۲۸
الف- رویش‏های خزری ۲۸
ب- رویش‏های ارسبارانی: ۳۳
۲- ناحیه ایرانو – تورانی ۳۷
۲ -۱ –رویش‏های آذربایجانی ۳۹
۲-۲- رویش‏های شمال خراسانی ۳۹
۲-۳- رویش‏های کوهستانی ۴۰
۲-۴- رویش‏های البرزی ۴۰
۲-۵- رویش‏های زاگرسی ۴۰
الف- رویش‏های جنگلی زاگرس شمالی ۴۱
ب- رویش‏های جنگلی زاگرس میانی ۴۱
ج- رویش‏های جنگلی زاگرس جنوبی ۴۱
د- رویش‏های زاگرس شرقی ۴۱
۲-۶- رویش‏های ایران مرکزی ۴۲
۳- ناحیه صحارا-سندی ۴۲
فصل سوم ۴۹
فنولوژی گیاهان و عوامل مؤثر برآن ۴۹
آب و هوا و پوشش گیاهان مرتعی ۵۵
عوامل اقلیمی تأثیرگذار بر فنولوژی گیاهان ۵۵
بارندگی ۵۸
تابش خورشید ۶۰
رطوبت نسبی هوا ۶۲
سرعت باد ۶۳
نقش آب و هوا در ترکیب گونه‎‏های گیاهی مراتع ۶۳
فصل چهارم ۶۵
آمادگی و زمان استفاده از مرتع ۶۵
چرخه تولید علوفه ۶۵
مراحل رشد گیاه ۶۶
مرحله اولیه (رشد کند) ۶۶
مرحله توسعه گیاه (رشد سریع) ۶۷
مرحله میان فصل (رشد کاهش یافته و کند) ۶۸
مرحله پایان فصل (پایان بلوغ) ۶۸
زمان آمادگی مرتع برای ورود دام ۷۱
ضریب برداشت علوفه و خروج دام از مرتع ۷۶
عوامل تعیین‌کننده فصل چرا ۷۸
گونه معرف ۷۹
مقاومت گیاهان در فصل چرا به برداشت ۸۰
تأثیر رعایت زمان چرا (اثرات مثبت چرا) ۸۶
اثرات مثبت چرا ۸۷
تأثیر عدم رعایت زمان چرا ۸۸
فصل چرا ۸۹
چرای بهاره ۹۰
چرای تابستانه ۹۰
چرای پائیزه ۹۱
چرای زمستانه ۹۱
زمان چرا ۹۱
نقش دولت در مدیریت چرای دام ۹۱
مدیریت دام طی مرحله خشک‏سالی ۹۲
اهداف توسعه صنعت بیمه مراتع: ۹۸
فصل پنجم ۱۰۱
فنولوژی گونه‏های مهم مرتعی حوزه‏های پنج‏گانه رویشی ایران ۱۰۱
ناحیه رویشی استپی ۱۰۱
سایت‏های ناحیه اقلیمی استپی ۱۰۶
تیپ گیاهی سایتهای مناطق استپی ۱۰۶
۱-سایت چنگوله استان ایلام ۱۰۷
۲- سایت خشکه رود استان مرکزی ۱۱۹
۳-سایت دهنو استان کرمان ۱۲۶
۴- سایت سرخس استان خراسان ۱۳۵
۵-سایت سلفچگان استان قم ۱۴۶
۶-سایت ُسه استان اصفهان ۱۵۱
۷- سایت مراوه‏تپه استان گلستان ۱۶۰
۸- سایت ندوشن استان یزد ۱۷۰
۹-سایت ارشق (رضی) استان اردبیل ۱۸۱
۱۰-سایت انجدان استان مرکزی ۱۹۰
۱۱-سایت بردسیر استان کرمان ۲۰۴
۱۲-سایت مسجد سلیمان استان خوزستان ۲۱۳
۱۳-سایت تیل آباد استان گلستان ۲۲۵
۱۴-سایت چناران استان گلستان ۲۳۳
۱۵-سایت شیرکوه استان یزد ۲۴۱
۱۶-سایت صالح آباد استان ایلام ۲۵۴
توصیه‏‎های فنی و ترویجی به بخش اجرا ۲۶۵
منابع فارسی و انگلیسی ۲۹۰